Chata za wsią

Powieść opowiada o nieszczęśliwych losach małżeństwa Cygana Tumrego z córką wiejskiego gospodarza Lepiuka – Motruną. Tumry w roli męża, poczuwa się do odpowiedzialności i walczy o zapewnienie jak najlepszego bytu sobie i żonie. Ojciec dziewczyny nie może pogodzić się z losem córki, przeklina ją i utrudnia życie młodym, przez co doprowadza ich do skrajnej nędzy. Podpalenie lepianki postawionej przez Cygana, wrogość społeczeństwa, a także wewnętrzne rozterki sercowe, w momencie pojawienia się we wsi dawnej cygańskiej kochanki Azy, doprowadzają Tumrego do śmierci. Pozostawia on Moturnę wraz córką Marysią, którymi opiekuje się upośledzony Janek, a potem znachorka Sołoducha. Po śmierci matki, dziewczyna przejmuje gospodarstwo rodziców i wychodzi za mąż za zagrodowego szlachcica Tomko Choińskiego, z którym wiedzie odtąd szczęśliwe życie.

Powieść charakteryzuje się dużym realizmem w oddaniu mentalności, obyczajów i życia społeczności wiejskiej i cygańskiej (z wykorzystaniem ich słownictwa), a także trafnymi obserwacjami społecznymi.