U progu końca Rzeczpospolitej Korespondencja posła saskiego w Warszawie Augusta Essena z ministrem spraw zagranicznych Saksonii Heinrichem Stutterheimem (1787)

Prezentowana korespondencja posła saskiego w Warszawie Augusta Essena z ministrem spraw zagranicznych Saksonii Heinrichem Stutterheimem dowodzi, że król Stanisław August pełnił swój urząd tylko fikcyjnie, a władzę w istocie sprawował ambasador rosyjski i Katarzyna II. Rzeczpospolita, pozbawiona wojska i mająca wadliwą konstytucję, której wbrew woli państw zaborczych nie wolno było zmienić, pogrążała się coraz bardziej w niemocy, a król nadaremnie szukał oparcia w Katarzynie II. Imperatorowa zaś miała na uwadze nie dobro Polski, ale wyłącznie cele zaborcze i konsekwentnie je realizowała. Rosji wystarczało, że miała uległego króla i grupę wpływowych magnatów gotowych na jej usługi. Korespondencja ta pozwala zrozumieć, jak tragiczne było położenie Rzeczpospolitej, z którą nikt z mocarstw europejskich się nie liczył, a większość dyplomatów skłaniała się ku tezie, że kiedy wszystkie nieporozumienia między Prusami i Rosją zostaną złagodzone – ostateczny los Rzeczpospolitej zostanie przypieczętowany i zniknie z mapy Europy.