Jaki patriotyzm?

W ostatnich kilku dekadach patriotyzm nie był popularnym przedmiotem refleksji i badań w Polsce. Rzadko podejmują go współcześni filozofowie, socjologowie, psycholodzy i pedagodzy. Ta książka jest głosem w dyskusji nad szczególną postawą społeczną, jaką jest patriotyzm. Poszukując tropów współczesnego patriotyzmu, cofamy się do czasów Homera, Herodota, Plutarcha i Cycerona. Badamy również źródła polskie, od kronik średniowiecznych po XX wiek.

Myśli polskich klasyków, takich jak Józef Maria Bocheński czy Wacław Stróżewski, zostały zderzone z krytyką romantyczno-sentymentalnego ujęcia patriotyzmu. Dyskusja licznych klasyfikacji patriotyzmu skonstruowanych w Polsce i na świecie pokazuje wieloaspektowość i wielokryterialność omawianego zjawiska. Koncepcjom patriotyzmu zamkniętego, zbliżającego się bardzo blisko do nacjonalizmu, przeciwstawiony został patriotyzm otwarty, konstruktywny i obywatelski, gdzie szacunek do ojczyzny współwystępuje z respektowaniem innych kultur i zbiorowości.

Refleksja teoretyczna stanowi kontekst dla analiz wybranych polskich i międzynarodowych badań empirycznych z ostatnich 25 lat. Dyskutowane są wyniki badań CBOS, National Identity Study, World Values Survey, Civic Education Study i International Civic and Citizenship Study. Analizy te pozwoliły na charakterystykę fenomenu polskiego patriotyzmu. Za kluczową dla postawy patriotyzmu uznaliśmy kategorię tożsamości narodowej. Spojrzeliśmy na nią przez pryzmat pięciu istotnych poznawczo i behawioralnie elementów: rozumienia patriotyzmu, kryteriów polskości, dumy narodowej, samoidentyfikacji społecznej oraz stosunku do innych.

Tożsamość narodowa, patriotyzm w rękach polityków są zwykle instrumentalnymi hasłami, a dla edukacji, której zadaniem jest tworzenie świadomości i kształtowanie postaw to istotne cele wychowawcze, budowanie kapitału dla pokojowego, mądrego i satysfakcjonującego życia przyszłych pokoleń.